Gruźlica jest chorobą zakaźną. Aktualnie można powiedzieć, że jest jedną z najczęściej występujących chorób w społeczeństwie. Okazało się że około 1/3 społeczności globu ziemskiego jest zakażona prątkiem. Rocznie na gruźlicę zapada mniej więcej około 8 mln ludzi. Z tego 4 mln prątkuje, czyli zakaża ludzi zdrowych. Około 2mln. rocznie umiera z powodu gruźlicy. To zarówno problem w Polsce jak i na świecie. Jest to choroba, która może przebiegać nietypowo, skrycie a jest chorobą zakaźną w związku z tym liczba zachorowań wzrasta. Jeżeli chodzi na zapadalność na gruźlicę w Polsce ta zapadalność jest podobna jak w latach ubiegłych. Niemniej jednak problem istnieje nadal z tego względu, że przybywa w społeczeństwie osób chorych na różne schorzenia i leczonych różnymi lekami. To wszystko prowadzić może do stanów immunosupresji, czyli załamań odporności komórkowej, które predysponują do zakażania gruźlicą i rozwoju choroby.

Jeżeli chodzi o przyczynę zachorowania, głównym czynnikiem patogennym jest prątek gruźlicy wykryty przez Roberta Kocha w roku 1882. Jest to bakteria, która jest zaliczana do tzw. swoistych. Wywołuje tylko i wyłącznie zmiany o charakterze gruźlicy. Bakteria ta jest powszechną bakterią, którą spotykamy na co dzień w pracy, w autobusie, poza budynkami. Bakteria jaką jest prątek gruźlicy, jest specyficzna jeżeli chodzi o budowę i sposób życia. Jest to bakteria, która się w zasadzie uodporniła  na wszelkie złe czynniki z zewnątrz pochodne. Prątek potrafi bardzo długo egzystować bez wody, w powietrzu atmosferycznym. Bez dostępu wody może egzystować kilka tygodni, dlatego że posiada w swojej strukturze duży jej zasób. Potrafi również egzystować latami a nawet dziesiątkami lat w temperaturach ujemnych. Jeżeli prątek nie zostanie usunięty z dróg oddechowych, nie zostanie sfagocytowany przez komórkę żerną, pozostaje w komórkach płucnych i doprowadza do zmian chorobowych.

Przebieg gruźlicy jest w sumie bardzo skomplikowany, ale można powiedzieć że bardzo konsekwentny. Pierwszą fazą procesu chorobowego jest zapalenie wysiękowe pęcherzyków płucnych. Na bazie tego zapalenia  dochodzi do dalszych zmian chorobowych, które będą specyficzne, swoiste tylko dla procesu gruźliczego i właśnie tym gruźlica różni się od szeregu innych chorób układu oddechowego. Szczególnie podobne są do chorób śródmiąższowych, które mają bardzo podobny przebieg zmian morfologicznych do przebiegu gruźlicy z pewnymi wyjątkami. Na bazie zapalenia wysiękowego w pęcherzykach, dochodzi następnie do procesów wytwórczych. Dochodzi do powstawania martwicy skrzepowej, która doprowadza do olbrzymiego zniszczenia miąższu płucnego, do degradacji ścian pęcherzyków płucnych, do zmian nieodwracalnych w płucach.



Diagnostyka gruźlicy układu oddechowego jest diagnostyką prostą, ale staje się skomplikowana wówczas, jeżeli nie znajdziemy patogenów w materiale diagnostycznym. Głównym dowodem, że mamy do czynienia z gruźlicą jest znalezienie prątka  w materiale diagnostycznym, dlatego też podstawową metodą jest poszukiwanie prątków w materiale diagnostycznym. Materiałem diagnostycznym jest wszystko co możemy pobrać od pacjenta. Najprostszą do badania jest plwocina, którą uzyskujemy od chorego poprzez wykrztuszenie.


Obecność prątków w plwocinie możemy stwierdzić za pomocą specjalistycznych badań jakimi są badania mikrobiologiczne, metodą barwną pod mikroskopem, lub metodą hodowli na podłożach sztucznych.
Jeżeli chodzi o badania mikroskopowe, badania mikrobiologiczne to są badania podstawowe, które służą nam do potwierdzenia obecności prątków w plwocinie, lub wykluczenia obecności tych prątków. Metoda bakterioskopowa, bo tak się nazywa to badanie, jest metodą szybką, prostą i dostępną w każdym ośrodku specjalistycznym.
Jeżeli chodzi o  metodę hodowli, jest metodą długotrwałą, trwającą około 4-6 a nawet 10 tygodni. Jest  to metoda, która wykazuje znacznie większą czułość niż metoda bakterioskopii. Niemniej jednak jest  nieodzowna do potwierdzenia prątkowania, lub ostatecznego wykluczenia prątkowania u pacjenta. Metody diagnostyczne, którymi się posługujemy, to nie tylko badania bakteriologiczne. Bardzo ważny jest wywiad, który jest dość charakterystyczny, bardzo ważne są badania radiologiczne, które charakteryzują się bardzo specyficznym obrazem dla gruźlicy. Należy pamiętać że te objawy kliniczne, radiologiczne często mogą maskować szereg innych schorzeń układu oddechowego i w związku z tym stwarzać nam trudności diagnostyczne.


Obrazy radiologiczne mogą imitować choroby nowotworowe, zapalenia płuc. Mogą nam przypominać choroby śródmiąższowe, choroby naczyń płucnych a więc diagnostyka radiologiczna nie zawsze jest prosta.
Poza zdjęciami radiologicznymi i badaniami bakterioskopowymi i hodowlą, bardzo istotne jest pobieranie od pacjenta materiału, każdą dostępną metodą. Bronchoskopia jest to metoda badania endoskopowego układu oddechowego, która służy pobraniu materiału z drzewa oskrzelowego. Jeżeli nie ma wydzieliny w drzewie oskrzelowym robimy tzw. popłuczyny czyli płukanie oskrzelikowo pęcherzykowe. Materiał ten poddajemy badaniom bakterioskopowym, badaniom mikrobiologicznym. Możemy również do badań mikrobiologicznych i badań histopatologicznych potwierdzających zmiany gruźlicze, pobierać materiał tkankowy zarówno z drzewa oskrzelowego jak również z węzłów chłonnych. Jest to tzw. biopsja przezoskrzelowa wykonywana w czasie bronchoskopii, lub pobieranie wycinków z drzewa oskrzelowego.
Bardzo pomocną metodą w diagnostyce gruźlicy jest prosta metoda jaką jest próba tuberkulinowa. Jest to próba śródskórna wykonywana na przedramieniu pacjenta u którego podejrzewamy proces gruźliczy. Próba tuberkulinowa jest metodą prostą, dostępną również w ośrodkach specjalistycznych, która służy nam w określeniu stopnia alergii na antygen swoisty dla prątka jakim jest tuberkulina RT23.